Renta dożywotnia - nadchodzą czarne chmury

Odwrócona hipoteka w polskim prawie na razie nie istnieje, ale jest kilka firm, które oferują klientom produkt podobny. Na podstawie kodeksu cywilnego przygotowano propozycję przeniesienia prawa do nieruchomości w zamian za dożywotnią rentę z zachowaniem prawa do zamieszkiwania. Ogólne założenie jest takie samo jak w przypadku odwróconej hipoteki – chodzi o umożliwienie starszym osobom spieniężenia posiadanej nieruchomości z jednoczesnym zapewnieniem miejsca do dalszego mieszkania.

Ale podstawowa różnica polega na chwili przeniesienia prawa własności do nieruchomości. Z założeń do ustawy o odwróconej hipotece wynika, że prawo własności zostanie przeniesione dopiero po śmierci beneficjenta i to tylko pod warunkiem, że jego spadkobiercy nie skorzystają z prawa do wykupienia nieruchomości (mają na to 12 miesięcy). W przypadku dożywotniej renty nieruchomość od razu przechodzi na własność firmy oferującej tego typu usługę, aktualne rozwiązania nie zabezpieczają interesów klientów ani ich potencjalnych spadkobierców.

Ministerstwo Gospodarki chce wprowadzenia regulacji dotyczących nie tylko odwróconej hipoteki, ale i przeniesienia prawa do nieruchomości w zamian za dożywotnią rentę z zachowaniem prawa do zamieszkiwania. Chodzi o zabezpieczenie interesów beneficjentów tego typu rozwiązań, ale i ich rodzin. MG zwraca m.in. uwagę na fakt, że nieruchomości stanowią znaczną część majątku danej rodziny, który w przypadku przejęcia mieszkania przez fundusz hipoteczny, zostaje mocno uszczuplony.

Standardowo umowa dożywocia była wykorzystywana do przekazania majątku rodzinie w zamian za opiekę i utrzymanie. Wejście na rynek firm oferujących umowę dożywocia mocno ideę wypaczyło i MG proponuje uregulowanie instytucji przeniesienia prawa do nieruchomości w zamian za dożywotnią rentę z zachowaniem prawa do zamieszkiwania w oddzielnym akcie prawnym, aby usługę odróżnić od tradycyjnej umowy dożywocia. Rozdzielenie ma zapewnić zakaz podpisywania umów dożywocia przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą.
Dodatkowo MG chce, aby firmy oferujące quasi-odwróconą hipotekę podlegały nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego i mogły prowadzić tę działalność tylko po wydaniu zezwolenia przez KNF. Możliwość taką otrzymałyby tylko firmy działające w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a ich minimalny kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej równowartość 50 tys. euro. Dodatkowe wymagania (dotyczące doświadczenia i wykształcenia) ustawa miałaby nałożyć na członków zarządu spółek.

Najważniejszym założeniem pomysłów MG jest jednak zabezpieczenie interesów klientów. Ma to zapewnić m.in. szereg obowiązków informacyjnych nakładanych przez świadczeniodawców (chodzi m.in. o uświadomienie klientom utraty własności nieruchomości, zapewnienie ich o możliwości odstąpienia od umowy oraz poinformowaniu o przewidywanej wysokości świadczeń. Nowością ma być obowiązek podpisania umowy przedwstępnej (nie musi mieć formy aktu notarialnego), na co najmniej 30 dni przed podpisaniem umowy przyrzeczonej. Zasada ta ma klientom dać czas do namysłu oraz zmniejszyć prawdopodobieństwo podjęcia pochopnych decyzji.

Z kolei spadkobiercy mają po śmierci świadczeniobiorcy otrzymać wyrównanie wynikające z różnicy pomiędzy aktualną wartością nieruchomości, a sumą zwaloryzowanych dotychczas wypłaconych świadczeń powiększonych o marże i koszty administracyjne. Ustawa ma zagwarantować zamieszczenie dokładnych zasad wyliczania tego wyrównania w umowie. Wynika to z zasady, że zysk firmy powinien opierać się na comiesięcznej marży, a nie liczeniu na szybki zgon klienta i sprzedaż zwolnionej nieruchomości.

Jeśli chodzi o prawo do zamieszkiwania w zbytym już mieszkaniu to ma je zapewnić zmiana w ustawie o księgach wieczystych - wpisanie świadczeniobiorcy do hipoteki ma zagwarantować mu otrzymywanie świadczeń i zabezpieczyć wierzytelność.

Propozycje MG dotyczące uregulowania renty dożywotniej mają być rozpatrzone na posiedzeniu Komitetu Rady Ministrów 23 lutego br. Gdyby wszystkie pomysły zostały wprowadzone w życie, doszłoby zapewne do rewolucji na rynku. Aktualnie jak grzyby po deszczu pojawiają się nowe instytucje oferujące quasi-odwróconą hipotekę, narzucenie na nie wymagań i nadzoru KNF z pewnością mocno utemperowałoby te zapędy. Najważniejsze jednak jest zabezpieczenie interesów klientów. W dotychczas opublikowanych przez MG materiałach brakuje jednak informacji, czy zasady te miałyby obowiązywać także podpisane umowy, szczególnie chodzi tu o obowiązek wypłaty wyrównania spadkobiercom.

Marcin Krasoń, Open Finance